Γιώργος
Αμπατζής Δικηγόρος επί τιμή-Συγγραφέας
Η
ΨΥΧΑΝΑΛΥΣΗ ΑΝΑΜΕΣΑ ΣΤΟ ΜΥΘΟ ΚΑΙ ΣΤΟ ΛΟΓΟ
(Ομιλία
στον κύκλο των φιλολογικών Βραδινών της Εταιρείας Λογοτεχνών που γίνονται στη Στέγη Γραμμάτων «ΚΩΣΤΗΣ
ΠΑΛΑΜΑΣ
και με τη συνεργασία της τη Δευτέρα 26η Φεβρουαρίου 2024 )
Όπως θα διαπιστώσατε ο τίτλος της εισήγησης μου
προδιαθέτει για ένα σοβαρό , θα έλεγα βαρύ, θέμα. Εγώ θα προσπαθήσω να το κάνω
πιο ελαφρύ επιστρατεύοντας τους μύθους ,τα παραμύθια. Παραμύθια
όμως πού είναι τόσο παλιά όσο και η ίδια η ρίζα της ανθρώπινης ζωής .Και
τόσο αληθινά όσο η ρίζα της ανθρώπινης ψυχής .Παράλληλα όμως είναι και τόσο
επίκαιρα και ζωντανά όσο αυτή η στιγμή που μιλάμε.
Ας αρχίσουμε με το ερώτημα. Τι είναι Μύθος. Είναι μία
φαντασίωση, μία ψεύτικη κατασκευή που πολύ απέχει από την αλήθεια και την
πραγματικότητα? Αυτά μας λέει η συμβατική γλώσσα που χρησιμοποιούμε στην
καθημερινή μας ζωή .Είναι όμως έτσι? Η μήπως ο μύθος είναι κάτι πολύ πιο
σοβαρό με το οποίο αξίζει τον κόπο να ασχοληθούμε? Το γεγονός ότι οι πιο
μεγάλοι φιλόσοφοι της ανθρωπότητας ασχολήθηκαν με τη μελέτη και την ερμηνεία
των μύθων καταδεικνύει την τελευταία αυτή διαπίστωση. Ότι δηλαδή ο μύθος
εκφράζει τις πιο βαθιές αλήθειες της ανθρώπινης Ψυχής.
Δεν είναι τυχαίο ότι οι θεμελιωτές της Ψυχανάλυσης και της
Ψυχολογίας του Βάθους στην σύγχρονη εποχή ο Φρόϊντ και ο Γιούνγκ στους
μύθους ακριβώς και μάλιστα στους μύθους της αρχαίας Ελλάδας στήριξαν τις
θεωρίες τους.
Ένας από τους σπουδαιότερους επιστήμονες στον τομέα της
Ψυχιατρικής , ο καθηγητής Δημήτρης Κουρέτας, έχει υποστηρίξει ότι οι μύθοι ,
και κυρίως οι αρχαίοι ελληνικοί μύθοι , δεν αποτελούν προϊόντα αχαλίνωτης
φαντασίας , αλλά ευρήματα της ελληνικής σκέψης που πάνω τους στηρίχθηκε η
σύγχρονη Ψυχιατρική επιστήμη.
Η ιδιομορφία όμως του Μύθου είναι ότι αυτός δεν είναι
γραμμένος στην καθημερινή γλώσσα, αλλά στην συμβολική γλώσσα, δηλαδή στην
γλώσσα που έχουν γραφτεί τα παραμύθια και η ποίηση. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να
μάθουμε αυτή τη γλώσσα αν θέλουμε να κατανοήσουμε το νόημά του. Να βρούμε το
κλειδί εκείνο που θα μας οδηγήσει στην αποκρυπτογράφηση των συμβόλων του και
στις ιδέες που αυτός θέλει να μας μεταφέρει.
Το γεγονός ακριβώς αυτό ,το ότι δηλαδή ο μύθος είναι
γραμμένος στην συμβολική γλώσσα, αποτελεί και το μεγάλο του πλεονέκτημα. Και
αυτό διότι μέσα από αυτή τη γλώσσα μπορεί να εκφράσει συναισθήματα, ιδέες και
καταστάσεις που δεν μπορεί να εκφράσει η τρέχουσα γλώσσα, που είναι η γλώσσα
της λογικής. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι όλα αυτά τα συμβάντα που
εκφράζει ο μύθος δεν είναι περιεχόμενα της συνείδησης ,αλλά του ασυνειδήτου.
Του πιο πλούσιου περιεχομένου της ανθρώπινης Ψυχής ,το οποίο αρνείται
πεισματικά να βγεί στην επιφάνεια χωρίς να υποβληθεί κανείς σε μια ειδική
ψυχαναλυτική διαδικασία. Και είναι τόσο μεγάλος ο γνωσιακός πλούτος
που ενυπάρχει στο ασυνείδητο ώστε, όπως χαρακτηριστικά έχει γραφτεί , αν
ο όγκος της ανθρώπινης γνώσης παρομοιαστεί με ένα παγόβουνο που επιπλέει στην
θάλασσα, μόνο το ένα όγδοο αυτού που είναι ορατό πάνω από την επιφάνεια της
θάλασσας αντιπροσωπεύει αυτό που ονομάζεται συνείδηση, ενώ τα επτά όγδοα που
βρίσκονται κάτω από την επιφάνεια είναι εκείνο που αποκαλούμε ασυνείδητο.
Να συνδέσουμε τώρα το μύθο με την ψυχανάλυση, όπου ως
ψυχανάλυση νοείται η μέθοδος εκείνη που έχει σαν σκοπό να προσεγγίσει σε βάθος
την ψυχή του ατόμου , προκειμένου να φωτίσει τα βαθύτερα κίνητρα και τις
αιτίες της συμπεριφοράς του,τα οποία κρύβει καλά όχι μόνο από τους τρίτους αλλά
και από τον ίδιο τον εαυτό του.Και ο λόγος που τα κρύβει είναι διότι τα
κίνητρα αυτά της συμπεριφοράς του περιέχουν έναν αρνητισμό , ο οποίος αν
φανερωνόταν θα οδηγούσε στην συντριβή του ψυχισμού, αλλά και στην
απαξιωτική εκτίμηση από τους τρίτους.
Εδώ ακριβώς έγκειται και η στενή συγγενική σχέση μεταξύ
Μύθου και Ψυχανάλυσης. Και τα δύο πηγάζουν από την ίδια κοινή ρίζα που είναι το
ασυνείδητο.Αλλά από την ίδια αυτή ρίζα προέρχονται και τα μέσα που
χρησιμοποιούνται στην ψυχανάλυση , δηλαδή το όνειρο και ο ελεύθερος συνειρμός.
Με τα δύο αυτά μέσα μας δίδαξε ο Φρόϊντ γίνεται δυνατή η προσπέλαση στα ψυχικά
αυτά φαινόμενα, τα οποία διαφορετικά θα παρέμεναν απόκρυφα και επομένως
άγνωστα για τον άνθρωπο.
Ποια είναι τώρα η σχέση του Μύθου με τον Λόγο.
Όπως έχει με πειστικότητα υποστηριχθεί από πολύ
σημαντικούς στοχαστές η μυθική σκέψη δεν μας προσφέρει μόνο εικόνες ασύνδετες
μεταξύ τους. Αντίθετα εμπεριέχει και ένα στοιχείο αιτιότητας , δηλαδή
εμπεριέχει και σκέψη, και επομένως και μία λειτουργία του Λόγου.Αυτός ο
Λόγος μέσα στον Μύθο προβάλλει συχνά με έντονο τρόπο στους αρχαίους ελληνικούς
μύθους , λόγω της σαφήνειας και της οξύτητας της σκέψης των Ελλήνων.Στους
μύθους αυτούς παρατηρούμε ότι άλλοτε η διάνοια υπερτερεί της μυθοπλαστικής
φαντασίας και άλλοτε η φαντασία υπηρετεί τη νόηση.
Με τα παραδείγματα που θα σας αναφέρω από την ελληνική μυθολογία
θα διαπιστώσετε την άρρηκτη συνέχεια που στο ψυχικό επίπεδο συνδέει
εκείνη την παλαιά εποχή με την σημερινή.Είναι σαν μία αόρατη αλλά ατσάλινη
κλωστή να ξεκινάει από αυτό το μακρινό παρελθόν και, διατρέχοντας τον κυματισμό
του χρόνου,να φτάνει μέχρι τις μέρες μας.
Ας αρχίσουμε τώρα από τα παραδείγματα που θα σας αναφέρω
από την αρχαία ελληνική μυθολογία.
Το πρώτο παράδειγμα αναφέρεται στον διαμελισμό του
Διόνυσου από τους Τιτάνες.
Ο διαμελισμός αφορά τον Διόνυσο Ζαγρέα ,ένα από τα πολλά
επωνύμια του Διόνυσου , γιού του Δία και της Περσεφόνης , ο οποίος θεωρείται
και ο “πρώτος Διόνυσος” και ο Δίας τον προόριζε για την διαδοχή και την
κυριαρχία στον κόσμο.
Κάποτε ο Δίας υποχρεώθηκε να απουσιάσει για ένα ταξίδι και
για να προφυλάξει τον γιό του ,που ήταν τότε μικρό παιδί,από την ζηλότυπη μανία
της Ήρας ,εμπιστεύθηκε το παιδί σε έμπιστους φύλακες τους Κουρήτες.Ηταν οι
ίδιοι που φύλαγαν τον Δία στο λίκνο του στο άντρο της Ιδης στην Κρήτη. Η Ήρα
όμως διέταξε τους προσωπικούς της ακολούθους , τους Τιτάνες , να σκοτώσουν το
παιδί.Πράγματι αυτοί ,αφού το ξεγέλασαν με διάφορα παιχνίδια που του έδωσαν,του
επιτέθηκαν και , σύμφωνα με μία άποψη , καταβρόχθισαν τις σάρκες του ωμές ενώ
σύμφωνα με άλλη άποψη κομμάτιασαν το σώμα του και το έφαγαν , αφού προηγουμένως
το έψησαν.Η θεά Αθηνά όμως πρόλαβε και έσωσε την καρδιά του, η οποία
επάλλετο ακόμα και από τότε έλαβε το όνομα Παλλάς. Ακολούθως την έκλεισε σε ένα
ξόανο που του φύσηξε ζωή και έτσι ο Διόνυσος έγινε αθάνατος. Μόλις επέστρεψε ο
Δίας και πληροφορήθηκε το ανοσιούργημα των Τιτάνων οργίστηκε και τους
κατακεραύνωσε με αποτέλεσμα να γίνουν στάχτη.
Από τις σάρκες των Τιτάνων που κάπνιζαν ακόμα και που η
τσίκνα τους κατέκλυσε ολόκληρη τη γή γεννήθηκε το δικό μας γενος των ανθρώπων ,
ένα γένος μικτό και άχαρο.
Η ορφική διαδασκαλία μας διδάσκει ότι ο διαμελισμός αυτός
του Διονύσου , που αποτελεί το αρχαιότερο ανοσιούργημα το οποίο συνοδεύει ακόμα
και σήμερα την ανθρώπινη φύση , βρίσκεται στην βάση του διχασμού του
ανθρώπινου ψυχισμού.Και αυτό διότι, υποστηρίζουν οι Ορφικοί, από τότε η
ανθρώπινη φύση είναι πλέον διφυής και αποτελείται από την αμαρτωλή τέφρα των
Τιτάνων , των τέκνων της Μητέρας Γής, και από το θεϊκό στοιχείο το οποίο
ενυπάρχει στο σώμα του διαμελισμένου βρέφους που καταβρόχθισαν οι Τιτάνες.Έτσι
ο άνθρωπος φέρει εκτός από τα τιτανικά στοιχεία , δηλαδή τα γήϊνα στοιχεία της
προσκόλλησης , της άγνοιας και της εριστικότητας, και την ουράνια και αθάνατη
φύση του θεού , τη καρδιά του οποίου διέσωσε η θεά Αθηνά.
Ο μύθος , όπως μας παραδόθηκε από τους Ορφικούς, δηλώνει
με τον πιο παραστατικό τρόπο την συγκρουσιακή δομή της ανθρώπινης φύσης.Ο
διχασμός και ο διπολισμός της ανθρώπινης κατάστασης που χαρακτηρίζεται ως το
θεμελιώδες και διαχρονικό γνώρισμα της από τα αρχαία χρόνια έως και σήμερα.Ένας
διχασμός που αποτελεί και την ρίζα της υπαρξιακής του αγωνίας , η οποία
διακατέχει και την σύγχρονη κοινωνία μας.
Μου δόθηκε η ευκαιρία σε μία άλλη πρόσφατη εισήγησή μου να
αναφερθώ στους μεγάλους σύγχρονους δραματουργούς οι οποίοι εκφράζουν με τα έργα
τους αυτήν την υπαρξιακή αγωνία και αφήνουν αδιόρατους αλλά σαφείς υπαινιγμούς
για τις αιτίες αυτή της αγωνίας.
Αναφέρθηκα , και θα το επαναλάβω και σήμερα, στο πιο
εμβληματικό ,κατά την άποψη μου έργο του Ντοστογιέφσκυ το “Εγκλημα και Τιμωρία”
στο οποίο ο συγγραφέας επιλέγει ως κεντρικό ήρωα έναν κυριολεκτικά διχασμένο
άνθρωπο , τον Ρασκόλνικωφ., το όνομα του οποίου στην ρωσική γλώσσα σημαίνει τον
διχασμένο άνθρωπο. Αυτός επιζητεί έντονα την δικαίωση της ύπαρξής του και την
υπέρβαση των εσωτερικών του συγκρούσεων μέσα από τον φόνο και την
επακόλουθη τιμωρία του, την οποία και επιζητεί ως λύτρωση. Αντίθετα στον Κάφκα
και στο έργο του “Η Δίκη” ο εσωτερικός διχασμός του ήρωα “Κ” έχει μία εντελώς
διαφορετική μορφή που δεν υπολείπεται όμως ως προς την ουσία της , την ένταση
των συναισθημάτων και την ποιότητά τους από εκείνη του Ρασκόλνικωφ. Εδώ ο ήρωας
ή μάλλον ο αντιήρωας του έργου είναι ο άνθρωπος που εξοντώνεται κάτω από το
βάρος των ενοχών του για πράξεις ,διαθέσεις και βουλήσεις τις οποίες ο ίδιος
κυριολεκτικά αγνοεί.Και τις αγνοεί για τον απλούστατο λόγο ότι αυτές είνα καλά
κρυμμένες στο υπόγειο του ασυνειδήτου του και δεν επιτρέπεται να βγουν στην
επιφάνεια.Όμως από το υπόγειο αυτό στέλνουν το δηλητήριο τους , το οποίο τελικά
τον οδηγεί στην αυτοκαταστροφή.
Και ο μέσος άνθρωπος της εποχής μας μοιάζει , έστω και σε
μικρογραφία, με τους ήρωες των πάρα πάνω μυθιστορημάτων.Αν δεν εκφράζει
εμφανή σαδιστική επιθετικότητα προς τους άλλους ,διότι πιέζεται από τον
φόβο των νομικών κυρώσεων ή του κοινωνικού κονφορμισμού, δεν παύει τις
επιθετικές αυτές τάσεις να τις διοχετεύει προς του άλλους με τρόπο που δεν
αποδοκιμάζεται από το κοινωνικό σύνολο .Σε κάθε όμως περίπτωση δεν μπορεί
να εμποδίσει αυτές τις τάσεις να επιτεθούν ενάντια στον εαυτό του με την
μορφή του ψυχολογικού μαζοχισμού.Και τότε αναδύεται η έλλειψη νοήματος της ζωής
και η κατάθλιψη , η οποία κατά του ψυχιάτρους και τους ψυχολόγους,αποτελεί
κυριολεκτικά την μάστιγα των σύγχρονων κοινωνιών. Ένας από τους μεγάλους
σύγχρονους διανοητές , ο ουμανιστής κοινωνικός ψυχολόγος Εριχ Φρόμμ, υποστήριξε
ότι η κατάθλιψη είναι η εκδίκηση της αγέννητης ζωής. Με την ρήση του αυτή
εννοούσε ότι τα αρνητικά συναισθήματα που δεν τα προσέγγισε ο άνθρωπος και δεν
τα έφερε στο φως, δηλαδή δεν τα επεξεργάστηκε, αλλά τα καταχώνιασε στα
υπόγεια της ψυχής του εκδικούνται στέλνοντας το δηλητήριο τους στην
καθημερινότητα του μέσου ανθρώπου.
Τι μας προτείνει λοιπόν ο μύθος ? Αφού ο άνθρωπος- Τιτάνας
έχει μέσα του και ένα κρυφό θεϊκό Εγώ , το οποίο εκφράζεται από την ουράνια και
αθάνατη φύση του Διόνυσου Ζαγρέα , μπορεί να υπερβεί τα ελαττώματα της
τιτανικής του φύσης και να ανακαλύψει και ταυτιστεί με το θεϊκό αυτό Εγώ. Και
αυτό μπορεί να επιτευχθεί μέσω της αυτογνωσίας. Μέσω δηλαδή μιας διαρκούς και
επίπονης προσπάθειας να ανακαλύψει και να γνωρίσει εκείνα τα στοιχεία που
συνθέτουν την ανώτερη φύση της ύπαρξής του και να ταυτιστεί με αυτά .Έτσι θα
μπορέσει να θεραπευτεί ο ίδιος από την σύμφυτη με την ύπαρξή του διπολικότητα
και να επιτύχει την ενότητα και την ειρήνευση της ψυχής του.
Το δεύτερο παράδειγμα που θα σας παρουσιάσω
αφορά τον αποκεφαλισμό της Μέδουσας από τον Περσέα.
Η Μέδουσα ήταν κατά την μυθολογία μία από τις τρεις
αδελφές Γοργόνες.Οι άλλες δύο ήταν η Σθενώ και η Ευρυάλη , οι οποίες ήταν
αθάνατες , ενώ η Μέδουσα ήταν θνητή. Στο κεφάλι τους αντί για μαλλιά είχαν
φίδια , χοντρούς χαυλιόδοντες όπως τα αγριογούρουνα, χέρια χάλκινα και χρυσά
φτερά με τα οποία μπορούσαν να πετάνε. Αυτά τα τρία τέρατα κατοικούσαν
στις εσχατιές της Δύσης κοντά στο βασίλειο των νεκρών. Αυτό που
χαρακτηρίζει κυρίως την Μέδουσα είναι τα σπινθηροβόλα μάτια της και το βλέμμα
της που ήταν τόσο διαπεραστικό, ώστε οποιοσδήποτε το αντίκριζε μεταμορφωνόταν σε
πέτρα.Η φρίκη που προκαλούσε αυτό το βλέμμα δεν περιοριζόταν μόνο στους θνητούς
, αλλά περιελάμβανε και τους αθανάτους. Υποστηρίζεται η άποψη ότι αρχικά ήταν
ωραία κοπέλα που μεταμορφώθηκε σε τέρας από την Αθηνά, η οποία οργίστηκε
όταν ο Ποσειδώνας την βίασε μέσα στον ναό της θεάς . Έτσι αντί να τιμωρηθεί ο
βιαστής θεός τιμωρήθηκε το θύμα του.
Ο Περσέας είναι ο ήρωας εκείνος που ανέλαβε να εκτελέσει
τον άθλο του αποκεφαλισμού της Μέδουσας. Για να επιτύχει όμως ένα τόσο δύσκολο
έργο χρειαζόταν την βοήθεια των θεών. Πράγματι αρωγοί στην προσπάθειά του αυτή
στάθηκαν η Αθηνά και ο Ερμής. Η πρώτη τον εφοδίασε με μία καλογυαλισμένη
ασπίδα ,προκειμένου να μην κοιτάξει κατά πρόσωπο την Μέδουσα
και τον συμβούλεψε να χρησιμοποιήσει την ασπίδα ως καθρέφτη και να δει το
πρόσωπό της μέσα από τον αντικατοπτρισμό , δηλαδή την αντανάκλαση του
μέσα στην ασπίδα. Έτσι θα απέφευγε το θανατηφόρο βλέμμα της , αφού ο
αντικατοπτρισμός του επάνω στην ασπίδα δεν θα είχε το καταστροφικό
αποτέλεσμα της απολίθωσης. Ο Ερμής επίσης του έδωσε ένα δρεπανοειδές
ξίφος , την άρπη, το αρχαίο μυθολογικό όπλο με το οποίο ακρωτηρίασε ο Κρόνος
τον Ουρανό, για να αποκεφαλίσει με αυτό την Μέδουσα. Επίσης ο Περσέας
εξοπλίστηκε με ένα ζευγάρι φτερωτά σανδάλια , ένα μαγικό σάκο , την κίβηση,
για να τοποθετήσει μέσα σε αυτόν το κεφάλι της Μέδουσας,και το κράνος του Αδη
που τον έκανε αόρατο. Όλα αυτά τα στοιχεία τα αναφέρω γιατί παίζουν σημαντικό
ρόλο στην ερμηνεία του μύθου .Αυτά τα προμηθεύτηκε με ένα έξυπνο τέχνασμα από
τις Στύγιες Νύμφες , γνωστές και ως Γραίες, οι οποίες και τα φύλαγαν.
Εφοδιασμένος με αυτά τα όπλα ο Περσέας
κατευθύνθηκε προς τη Δύση , την χώρα των Υπερβόρειων όπου βρισκόταν η
Μέδουσα και ,ακολουθώντας στις συμβουλές των δύο πάρα πάνω θεών , έκοψε το
κεφάλι της Μέδουσας με ένα μόνο χτύπημα.Λένε μάλιστα ότι η Αθηνά ήταν εκείνη
που οδήγησε το χέρι του στον επιτυχημένο αποκεφαλισμό.
Προς μεγάλη έκπληξή του όμως αντίκρισε να ξεπηδούν από το
ακέφαλο κορμί της Μέδουσας ένα φτερωτό άλογο, ο Πήγασος,και ένας γίγαντας
πολεμιστής ο Χρυσάωρ που κρατούσε στο χέρι του χρυσό σπαθί. Είναι τα δύο παιδιά
που συνέλαβε η Μέδουσα όταν βιάστηκε από τον Ποσειδώνα. Στη συνέχεια ο Περσέας
έριξε το κεφάλι της Μέδουσας μέσα στον σάκο και ξεκίνησε για την επιστροφή. Οι
δύο αδελφές της προσπάθησαν να τον κυνηγήσουν, αλλά χωρίς αποτέλεσμα , αφού το
κράνος του Αδη που φορούσε τον έκανε αόρατο. Το κομμένο κεφάλι της
Μέδουσας το πήρε η Αθηνά και το προσάρμοσε στην μέση της ασπίδας της.
Η
Ερμηνεία του Μύθου
Ο μύθος αυτός εγκαινιάζει ένα είδος πρωτόγονης ψυχολογίας,
αφού με τα σύμβολα που περιέχει φωτίζει και μας δείχνει την πορεία που θα
ακολουθήσει στο μέλλον η Ψυχανάλυση και η Ψυχολογία του Βάθους πολλούς αιώνες
αργότερα .Αυτό θα συμβεί συγκεκριμένα τον εικοστό αιώνα οταν ο θεμελιωτής της
ψυχαναλυτικής θεωρίας Φρόϊντ ανακάλυψε τα βαθειά εκείνα στοιχεία που συγκροτούν
τον ανθρώπινο ψυχισμό, δηλαδή το ασυνείδητο και το συνειδητό.
Κατά τον Γιούνγκ η Μέδουσα, όπως άλλωστε και οι λοιπές
γήϊνες, θηλυκές κατά το πλείστον θεότητες,η Εκάτη, η Δήμητρα , η Περσεφόνη ,
υποδηλώνουν την σκοτεινή πλευρά της ανθρώπινης ψυχής. Είναι τα απωθημένα
αρνητικά συναισθήματα , τα λάθη και οι ενοχές που έχουν κυριολεκτικά
καταχωνιαστεί μέσα στα βαθειά υπόγεια της ψυχής και τα οποία ο άνθρωπος
κυριεύεται από τρόμο στη σκέψη και μόνο ότι απλώς θα τα αντικρίσει.Για το λόγο
αυτό ακριβώς το βλέμμα της Μέδουσας παραλύει και απολιθώνει όποιον την κοιτάξει
κατάματα, αφού το προσωπείο της εκφράζει στην πιο έντονη μορφή του τον φόβο που
συνεπάγεται η απειλή του θανάτου. Διότι η αντιμετώπισή τους οδηγεί αυτόματα
στην κατάρρευση όλου του ψυχικού συγκροτήματος και την συντριβή του Εγώ.
Η σκοτεινή αυτή πλευρά της ψυχής απεικονίζεται στο
αποκρουστικό πρόσωπο της Μέδουσας με ζωώδη χαρακτηριστικά, προκειμένου να
τονιστεί η άμεση σχέση της με την ίδια την αδιαμόρφωτη φύση , από την οποία φυτρώνει
το ασυνείδητο.
Παράλληλα το πρόσωπο αυτό είναι μία απωθητική μάσκα -
προσωπείο το οποίο έρχεται σε πλήρη αντίθεση προς το συνειδητό Εγώ , που
χαρακτηριστικά του στοιχεία είναι η σαφήνεια και η ενάργεια της μορφής
,στοιχεία που το καθιστούν προσεγγίσιμο και από την λογική και επομένως
γνώριμο και ελκυστικό.
Αυτά τα σκοτεινά βάθη της ψυχής που συμβολίζονται στο μύθο
με το φιδίσιο κεφάλι των αναμνήσεων, θα πρέπει να τα προσεγγίσει κανείς με
μεγάλη προφύλαξη και κατάλληλη προετοιμασία.Γιαυτό χρειάζεται μία προστατευτική
ασπίδα που δείχνει τις εικόνες του παρελθόντος όχι απευθείας , αλλά από μία
συγκεκριμένη εσωτερική απόσταση , όπως φαίνονται στον αντικατοπτρισμό του
καθρέφτη.Έτσι οι εικόνες αυτές γίνονται υποφερτές. Η απόσταση αυτή συμβολίζεται
στο μύθο με τα φτερωτά πέδιλα. Αυτά αποτελούν το ασφαλές εσωτερικό μέρος της
ψυχής .
Ο σάκος (η κίβηση) συμβολίζει το εσωτερικό χρηματοκιβώτιο
, όπου μπορούν να αποθηκευτούν οι τρομερές αναμνήσεις ,χωρίς να χρειάζεται να
έλθουν και πάλι στο προσκήνιο και να πυροδοτήσουν την ανάμνηση του τρόμου.
Η προστατευτική ασπίδα είναι η δύναμη της λογικής που
συντονίζεται με το συναίσθημα , η οποία και εξοπλίζει τον άνθρωπο με τη γνώση
που χρειάζεται για να εξερευνήσει το άγνωστο μέρος του εαυτού του, χωρίς να
αντιμετωπίζει τον κίνδυνο να συντριβεί από το βλέμμα της Μέδουσας.
Ο Περσέας συμβολίζει το Εγώ , το συνειδητό , ως μία
αναγνωρίσιμη κυρίαρχη οντότητα της εσωτερικής ζωής . Εμφανίζεται μπροστά μας
σαν ένας ρωμαλέος νεαρός μαχητής με φυσιογνωμικά χαρακτηριστικά εντελώς ανθρώπινα
,σε αντίθεση με εκείνα τη Μέδουσας.
Είναι το συνειδητό Εγώ με τα γνωρίσματα της νεότητας και
της ρώμης , τα οποία αποτελούν και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του συνειδητού
Εγώ. Αυτό το Εγώ στην ιστορία της ανθρωπότητας είναι νέο σε
σύγκριση με το παμπάλαιο ασυνείδητο, και ως νέο στοιχείο στην
ζωή συνοδεύεται και από δυναμισμό.
Η κυριαρχία αυτή του Περσέα πάνω στη Μέδουσα συμβολίζει
ακριβώς και την κυριαρχία της έλλογης πάνω στην άλογη ψυχική πραγματικότητα.
Μία κυριαρχία που δεν του χαρίστηκε , αλλά κατακτήθηκε μετά από μία
επώδυνη πορεία αυτογνωσίας , η οποία τον οδήγησε στην αυτογνωσία , στην
απόκτηση του Γνώθι σ'αυτόν.
Οι δύο θεοί που βοηθούν τον Περσέα στο έργο του η Αθηνά ,
η θεά της γνώσης και της σοφίας , και ο Ερμής ο θεός της συνειδητότητας
, είναι στην πραγματικότητα απεικονίσεις των ψυχικών δυνάμεων που κατέχει
ο ήρωας και τις οποίες επιστρατεύει , προκειμένου να επιτύχει τον σκοπό του.
Τις δυνάμεις αυτές τις αντλεί από το σύνολο του ψυχισμού του και έτσι
εξασφαλίζει στο αδύναμο Εγώ τον δυναμισμό που χρειάζεται για να πραγματοποιήσει
τον άθλο που έχει αναλάβει να εκπληρώσει.
Ο Πήγασος , το
φτερωτό άλογο που ξεπήδησε από το ακέφαλο κορμί της Μέδουσας συμβολίζει την
απελευθέρωση της ψυχικής ενέργειας από τα δεσμά της σκοτεινής πλευράς της
ψυχής. Αυτή η ενέργεια αποτελεί και το θεμέλιο κάθε δημιουργικής
παραγωγής από την οποία εκπορεύονται όλα τα θαυμαστά έργα το απελευθερωμένου
πλέον ανθρώπου.Ο μύθος στο ζήτημα αυτό μας αφηγείται παραστατικά ότι όταν το
φτερωτό άλογο ετοιμαζόταν να πετάξει προς τον Όλυμπο για να συναντήσει τον Δία
χτύπησε με την οπλή του τη γη και στο σημείο εκείνο ανέβλυσε η Πηγή των Μουσών
,η οποία υπάρχει ακόμα και σήμερα και βρίσκεται στον Ελικώνα.Από την πηγή αυτή
ανέβλυσε νερό και θεωρείται ότι αυτή αποτελεί και την πηγή όχι μόνο της ποίησης
, αλλά και κάθε καλλιτεχνικής παραγωγικής φαντασίας.
Ο Περσέας είναι ο καθημερινός άνθρωπος που ανυψώνεται
σε ήρωα όταν νικάει τις δυνάμεις του ασυνειδήτου αντλώντας δύναμη από τον
αγώνα του για την κατάκτηση της αυτογνωσίας.
Ο γίγαντας Χρυσάωρ που έχει ανθρώπινη μορφή και κρατάει χρυσό ξίφος στο χέρι, συμβολίζει την αιχμηρή δύναμη η οποία είναι ταυτόσημη με
την επιθυμητική ορμή.Είναι η ορμή εκείνη η οποία από την στιγμή που θα
φανερωθεί δεν υποχωρεί αν δεν ικανοποιηθεί.
Είναι η ίδια εκείνη ορμή που οδήγησε την Αθηναϊκή
Αυτοκρατορία να μην διστάσει να φερθεί με απάνθρωπο τρόπο απέναντι στους
Μηλίους , όπως με συγκλονιστική παραστατικότητα μας εξιστορεί ο Θουκυδίδης.
Είναι η ορμή που στα νεώτερα χρόνια οδήγησε τις Αυτοκρατορίες του εικοστού
αιώνα να αιματοκυλίσουν δύο φορές την Ευρώπη και τον κόσμο, προκειμένου να
ικανοποιήσουν την άπληστη επιθυμία τους για την απόκτηση νέων κερδών.Ενα
αιματοκύλισμα που με τραγικό τρόπο συνεχίζεται στις μέρες μας και στην γειτονιά
μας.Είναι ακόμα η άπληστη αυτή επιθυμία που οδηγεί τον μέσο άνθρωπο να τρέχει
καθημερινά πίσω από κάθε ευκαιρία που θα του αποφέρει κέρδη άν και έχει
αρκετά για να ικανοποιήσει τις βιοτικές του ανάγκες. Και αυτό το κάνει σε
βάρος της ποιότητας της ζωής του και της ανάπτυξης του εαυτού του. Ο άνθρωπος
αυτός είναι και θα παραμείνει προσκολλημένος στην ύλη. Θα ακολουθήσει τον
Χρυσάωρα στην πορεία του προς τα κάτω, προς τα έγκατα της γής και τις
βαθειές πηγές της μητέρας του της Μέδουσας, όπου ο Χρυσάωρ θα γεννήσει πολλά
από τα τέρατα της ελληνικλης μυθολογίας, μεταξύ των οποίων τον τρικέφαλο
Γηρυόνη και την Εχιδνα.
Εκτός από τους δύο πάρα πάνω μύθους που σας ανέφερα
υπάρχουν και πολλοί άλλοι εξαιρετικού βάθους και ουσίας μύθοι , ισάξιοι με τους
πάρα πάνω.Θα σας αναφέρω απλά την Αντιγόνη και τον Κρέοντα , όπου η σύγκρουση
ανάμεσά τους υποδηλώνει την αιώνια πάλη του ουσιαστικού, του φυσικού δικαίου
,απέναντι στις αυταρχικές εξουσίες.
Επίσης την μορφή του Αχιλλέα στην Ιλιάδα , η οποία
ξεκινάει με την οργή του που φουντώνει σε υπέρτατο βαθμό και καταλήγει στην
συγγνώμη, στο έλεος απέναντι στον γέρο Πρίαμο , όταν αυτός πήγε να του ζητήσει
το νεκρό σώμα του γιου του, του Εκτορα.Είναι μία πορεία εξελικτική μέσα στην
εφήμερη ζωή του ήρωα που κατά τους πιο σημαντικούς στοχαστές της εποχής μας,
όπως ο Winnicott, θεωρούν ότι αποτελεί το διαχρονικό πρότυπο της εξελικτικής
ψυχικής πορείας του κάθε ανθρώπου πάνω στη γή.
Θέλω να κλείσω αυτή την παρουσίαση με έναν προβληματισμό.
Μήπως οι αρχαίοι πρόγονοί μας εγνώριζαν τα μυστήρια της ανθρώπινης ψυχής τα
οποία εμείς μέχρι πρόσφατα αγνοούσαμε και τωρα μόλις τα προσεγγίζουμε και τα
ψηλαφούμε?Μήπως τελικά έχει δίκηο ο Κάρλ Γιούνγκ όταν υποστηρίζει ότι οι
μύθοι, με την λειτουργική σημασία τους, δεν δείχνουν στο παρελθόν αλλά στο
μέλλον? Σε ένα σκοπό που δεν έχει επιτευχθεί ακόμα αλλά αναζητείται διαρκώς?
Και ο σκοπός αυτός δεν είναι άλλος από την λυτρωτική αυτογνωσία , όπως μας την
έχει παραδώσει ο διαχρονικής αξίας δελφικός χρησμός , το “ Γνώθι σαυτόν”.
